شناخت شیطان (قسمت دوم) :
یا بَنِی آدَم أَنْ لا تَعْبُدُوا الشَّیْطان إِنَّهُ لَکُمْ عَدُو مُبِین
چرا شیطان برای سجده به حضرت آدم مخالفت کرد؟
مى دانیم شیطان اسم جنس است شامل نخستین شیطان و همه شیطان ها ولى ابلیس اسم خاص است و اشاره به همان شیطانى است که اغواگر آدم شد، او طبق صریح آیات قرآن از جنس فرشتگان نبود، بلکه در صف آنها قرار داشت او از طائفه جن بود که مخلوق مادى است ، در سوره کهف آیه ۵۰ مى خوانیم (فسجدوا الا ابلیس کان من الجن ) همگى سجده کردند جز ابلیس که از طائفه جن بود.
انگیزه او در این مخالفت کبر و غرور و تعصب خاصى بود که بر فکر او چیره شد، او چنین مى پنداشت که از آدم برتر است ، و نمى بایست دستور سجده بر آدم بر او داده شود، بلکه او باید مسجود باشد و آدم بر او سجده کند، که شرح این معنى در ذیل آیه ۱۲ سوره اعراف خواهد آمد.و علت کفر او نیز همین بود که فرمان حکیمانه پروردگار را نادرست شمرد نه تنها عملا عصیان کرد از نظر اعتقاد نیز معترض بود، و به این ترتیب خودبینى و خودخواهى، محصول یک عمر ایمان و عبادت او را بر باد داد، و آتش به خرمن هستى او افکند، و کبر و غرور از این آثار بسیار دارد!.
تعبیر (کان من الکافرین) نشان مى دهد که او قبل از این فرمان نیز حساب خود را از مسیر فرشتگان و اطاعت فرمان خدا جدا کرده بود و در سر فکر استکبار مى پروراند، و شاید به خود مى گفت اگر دستور خضوع و سجده به من داده شود قطعا اطاعت نخواهم کرد، ممکن است جمله ما کنتم تکتمون آنچه را کتمان مى کردید اشاره اى به این معنى باشد. در حدیثى که در تفسیر قمى از امام عسکرى (علیه السلام ) نقل شده نیز همین معنى آمده است .
هبوط آدم و حوا
وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلََّئِکَهِ اسْجُدُواْ لاَِدَمَ فَسَجَدُوَّاْ إِلا إِبْلِیسَ اءَبَى وَ اسْتَکْبَرَ وَکَانَ مِنَ الْکَا فِرینَ (۱).
و هنگامى که به فرشتگان گفتیم براى آدم سجده کنید، همگى سجده کردند جز ابلیس که سر باز زد و تکبّر کرد، و از کافران گردید.
به فرموده قرآن ، ابلیس از نژاد جنّ بود که در جمع فرشتگان عبادت مى کرد. (کان من الجنّ (۲))
سجده بر آدم چون به فرمان خدا بود، در واقع بندگى و عبودیت خداست (۳) . زیرا عبادت واقعى ، عملى است که خداوند بخواهد، نه آنکه طبق میل ما باشد. ابلیس حاضر بود قرن ها سجده کند، ولى به آدم سجده نکند.
ابلیس مرتکب دو انحراف و خلاف شد:
الف : خلاف عقیدتى ؛ (اءبى ) که سبب فسق او شد (۴).
ب : خلاف اخلاقى ؛ (استکبر) که سبب دوزخى شدن او گردید (۵).
سجده براى آدم نه تنها به خاطر شخص او، بلکه به خاطر نسل و اولاد او نیز بوده است . چنانکه در جاى دیگر مى فرماید: (خلقناکم ثمّ صوّرناکم ثمّ قلنا للملائکه اسجدوا لاءدم (۶))
امام سجادعلیه السّلام مى فرماید: رسول خداصلّى اللّه علیه و آله فرمود: سجده بر آدم به خاطر ذرّیه و نسل او بود (۷).
سجده فرشتگان موقّتى بود، امّا نزول آنها بر مؤ منان و استغفارشان براى آنان دائمى است . (الّذین قالوا ربّنا اللّه ثم استقاموا تتنزّل علیهم الملائکه)(۸)
سجده بر آدم نه به خاطر جسم او، بلکه به خاطر روح الهى اوست . (فاذا سوّیته و نفخت فیه من روحى فقعوا له ساجدین) (۹) .
بى انصافى است که تمام فرشتگان بر انسان سجده کنند، ولى انسان براى خدا سجده نکند.
پیام ها:
۱ فرشتگان نیز مانند انسان ، مورد خطاب وامر ونهى قرار دارند. (اءسجدوا لادم )
۲ لیاقت ، از سابقه مهمتر است . فرشتگان قدیمى باید براى انسان تازه به دوران رسیده امّا لایق، سجده کنند. (اءسجدوالادم)
۳ خطرناک تر از نافرمانى در عمل ، بى اعتقادى به فرمان است .(ابى و استکبر)
۴ تکبّر وجسارت ابلیس ، سرچشمه ى بدبختى هاى او شد. (کان من الکافرین)
بقره آیه ۳۴
عیون اخبارالرضا.
کهف ، ۵۰٫
ففسق عن امر ربّه ) کهف ، ۵۰٫
(فبئس مَثوى المتکبّرین ) زمر، ۷۲٫
اعراف ، ۱۱٫
تفسیر صافى ، ذیل آیه .
کسانى که گفتند پروردگار ما خداست و در این عقیده پایدار بودند فرشتگان بر آنان نازل مى شوند. فصّلت ، ۳۰٫ و در جاى دیگر مى فرماید: (ویستغفرون للّذین آمنوا) یعنى فرشتگان براى اهل ایمان دائماً در حال استغفارند. غافر، ۷٫
حجر، ۲۹٫
تفسیر آیه : (۳۶) فَاءَزَلَّهُمَا الشَّیْطَنُ عَنْهَا فَاءَخْرَجَهُمَا مِمَّا کَانا فِیهِ وَقُلْنَااهْبِطُواْ بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ عَدُوُّ وَلَکُمْ فِى الاْرْضِ مُسْتَقَرُّ وَمَتَعٌ إِلَى حِینٍ
ترجمه آیه :
پس شیطان آن دو را به لغزش انداخت وآنان را از باغى که در آن بودند، خارج ساخت و (در این هنگام به آنها) گفتیم : فرود آیید در حالى که بعضى شما دشمن برخى دیگر است و براى شما در زمین قرارگاه و تا وقتى معیّن بهره و برخوردارى است .
نکته ها:
غرض اصلى از خلقت آدم این بود که وى در زمین زندگى کند، ولى زندگى در زمین نیازمند یک نوع آمادگى بود و باید آدم بداند که :
۱ . آزاد مطلق نیست . در زندگى او، امر و نهى و تکلیف وجود دارد.
.۲ ابلیس دشمن اوست وچه بسا با سوگند و وعده هاى دروغ ، انسان را فریب دهد.
.۳ اطاعت از شیطان ، عامل سقوط اوست .
.۴ توبه ، وسیله جبران است .
امام رضا علیه السّلام مى فرماید: ماجراى لغزش آدم ، قبل از رسیدن به مقام نبوّت بوده و از لغزش هاى کوچکى بوده که قابل عفو است .(۱)
شیطان براى ایجاد لغزش ، دست به هر نوع تاکتیک روانى وتبلیغاتى زد، از جمله :
الف : براى آدم و حوّا سوگند یاد کرد. (قاسمهما)(۲)
ب : قیافه ى خیرخواهانه به خود گرفت و گفت : من از خیرخواهان شما هستم . (انّى لکما لمن النّاصحین )(۳)
ج : وعده ابدیّت داد، که اگر این گیاه را بخورید، زندگى و حکومت ابدى خواهید داشت . (شجره الخلد و ملک لا یبلى )(۴)
د: دروغ گفت و به ذات حقّ تهمت زد. (مانهیکما ربّکما عن هذه الشجره الا ان تکونا ملکین او تکونا من الخالدین) (۵) یعنى پروردگارتان شما را نهى نکرد مگر از ترس اینکه شما فرشته شوید یا به زندگى ابدى برسید.
پیام ها:
.۱ خطر شیطان ، براى بزرگان نیز هست. او به سراغ آدم و حوّا آمد. (فاَزلّهما)
.۲ شیطان ، دشمن دیرینه ى نسل بشر است . زیرا از روز اوّل به سراغ پدر و مادر ما رفت . (فاَزلّهما)
.۳ انسان به خودى خود، جایزالخطا و وسوسه پذیر است . (اَزلّهما الشیطان )
.۴ هر انسانى به خاطر استعدادها و لیاقت هایى که دارد بهشتى است ، ولى خلاف ها او را سقوط مى دهد. (فاخرجهما)
.۵ از نافرمانى خداوند و عواقب تلخ وسوسه هاى ابلیس، عبرت بگیریم. تحت نفوذ شیطان قرار گرفتن، برابر با خروج از مقامات الهى و محرومیّت از آنهاست . (فازلّهما الشیطان … فاخرجهما)
تفسیر نورالثقلین ، ج ۱، ص ۵۰٫
اعراف ، ۲۱٫
اعراف ، ۲۱٫
طه ، ۱۲۰٫
اعراف ، ۲۰٫
زندگى دنیا، موقّتى است . (الى حین )
لطفا صلواتی بفرستید و ثواب آن را هدیه کنید به بنیانگذاران و بانیان عارفی که هزینه های راه اندازی و نگهداری این سایت را برعهده گرفتند